Ayak Bileği Burkulması: İlk Yardım ve Tedavi Yöntemleri

Ayak Bileği Burkulması Nedir?

Ayak bileği burkulması, bileği stabilize eden bağların (çoğunlukla dış yan bağların) ani bir zorlanma ile fazla esnemesi veya kısmi/tam yırtılmasıdır. Spor, günlük kazalar veya düzensiz zemin üzerinde yanlış adım atma ile sık meydana gelir. Doğru tanı, hızlı ve uygun ilk yardım ile hedefe yönelik rehabilitasyon, tekrarlayan yaralanma riskini azaltır.

Ayak Bileği Burkulmalarının Nedenleri

• Ani yön değiştirme, zıplama veya iniş hatası (spor sırasında sık).
• Uygun olmayan/eskimiş ayakkabı ya da stabilite desteği eksikliği.
• Zayıf propriosepsiyon ve çevre kaslarının kondisyonsuzluğu.
• Dengesiz zeminde yürüyüş veya trafik kazası tipi travmalar.

Ayak Bileği Burkulması Belirtileri

• Ani başlayan ağrı, yük verememe veya ağırlık vermede güçlük.
• Şişlik, morarma (ekimoz) ve palpasyonla hassasiyet.
• Bireyde “bileğin boşalması” (instabilite) hissi olabilir.
• Basit muayenede ağırlık verememe, kemik hassasiyeti varsa kırık ayırıcı tanısı için görüntüleme gerekir.

İlk Yardım: Burkulma Durumunda Yapılması Gerekenler

• Geleneksel RICE (Rest–Ice–Compression–Elevation) yaklaşımı uzun süredir popülerdir. Ancak hasta eğitiminin önemini vurgulayan daha güncel yaklaşımlar öneriliyor.
• PEACE & LOVE yaklaşımı akut fazdan rehabilitasyon fazına kadar tüm adımları bütüncül ele alır: koruma, yüksekte tutma, anti-inflamatuarlardan kaçınma, kompresyon ve hasta eğitimi (PEACE) ile erken yük verme, optimizm, vaskülarizasyon, egzersizden (LOVE) oluşur.
• Kontrollü erken hareket ve kademeli yük verme çoğu hasta için daha iyi fonksiyonel iyileşme sağlar.

Pratik akut yol haritası

• Ayak bileği burkulması sonrası ağrı izin verdiği sürece erken ve kontrollü eklem hareketi, ağırlık verme egzersizleri başlanmalı (immobilizasyon uzun süre önerilmez).
• İlk 24–72 saat içinde koruma + soğuk uygulama + kompresyon + elevasyon (gerekli).

Ayak Bileği Burkulmalarının Tedavi Yöntemleri

Konservatif Tedavi

• Kısa süreli istirahat + kontrollü hareket (brace veya atel ile gerekiyorsa kısıtlı immobilizasyon).
• Analjezik / antiinflamatuar gerekiyorsa kısa dönemli kullanım (hasta eğitimi: NSAID’lerin doku iyileşmesine etkisi ve doz sınırları).
• Fizyoterapi / egzersiz programı: güçlendirme, denge-propriosepsiyon, mobilite ve fonksiyonel geri dönüş odaklı. Egzersiz bazlı rehabilitasyon, nüks riskini azaltır.

Cerrahi Tedavi — Ne Zaman Düşünülür?

• Çoğu akut lateral ligament yırtığı konservatif tedavi ile iyileşir; cerrahi nadiren gereklidir. Operasyon düşünülmesi gereken durumlar şunlardır:
  • Konservatif tedaviye rağmen 3–6 ay içinde devam eden kronik instabilite ve fonksiyonel kısıtlılık.
  • Ayak bileği mortise genişlemesi ile beraber distal tibiofibular (sindesmoz) instabilitesi veya deltoid ligamentinin yaralanması gibi spesifik lezyonlar.

Rehabilitasyon: Örnek 8 Haftalık Program

• Ayak bileği burkulması sonrası rehabilitasyon programı hastanın ağrı seviyesine, travmanın derecesine ve klinik muayene bulgularına göre kişiselleştirilmeli.
• 1–2. hafta (ağrı kontrolü, hafif hareket):Pasif-aktif ROM egzersizleri, izometrik kuvvetlendirme, hafif denge çalışmaları.
• 3–4. hafta (güç, propriosepsiyon):Direnç bantlarıyla dorsifleksiyon/plantar fleksiyon, inversiyon/eversiyon direnç çalışmaları.Tek ayak denge, yumuşak zemin + göz kapalı varyasyonları.
• 5–8. hafta (fonksiyonel güç, dönüş spor aktivitelerine hazırlık): Pliometrik hazırlık, lateral hareketler, sport-specific drill’ler, hız/reaksiyon çalışmaları. Etkili bir rehabilitasyon programının nüksleri azalttığını gösteren çalışmalar mevcuttur; denge-propriosepsiyon egzersizleri özellikle korunmada etkilidir.

Evde Yapılabilecek Örnek Egzersizler

• Tek ayak üzerinde durma (30–60 s, 3 set) — zemin değiştirerek zorluk arttırın.
• Direnç bandı ile inversiyon/eversiyon (10–15 tekrar, 3 set).
• Topuk yükseltme (calf raises) tek ve iki ayaklı (12–15 tekrar).
• Denge tahtası üzerinde hafif sallanma ve kontrollü hareketler.
  (Programı hastaya göre modifiye edin; ağrı artışı varsa geri adım atın.)

Korunma: Tekrar Burkulmayı Önlemek İçin Öneriler

• Spor öncesi ısınma + kas-tendon esneme + propriosepsiyon çalışmaları.
• Uygun, destekleyici ayakkabı ve gerektiğinde minimal destekli bileklik/brace kullanımı.
• Tekrarlayan burkulma hikâyesi varsa hedefe yönelik kuvvet ve denge programı uygulayın.

Sık Sorulan Sorular

Ayak bileği burkulması ne kadar sürede iyileşir?

Grade I: genellikle 1–3 hafta; Grade II: 3–6 hafta; Grade III: 6 hafta ve üzeri, bazen uzun rehabilitasyon gerekir.

Hangi durumlarda doktora gitmeliyim?

Ayağa basamama, kemik üzerine hassasiyet, aşırı deformite, artan şişlik/morarma veya kan dolaşımı bozukluğu belirtileri.

Buz mu, yoksa sıcak uygulama mı?

Akut dönemde (ilk 48–72 saat) soğuk uygulama tercih edilir; daha sonra kronik ağrı/sertlikte ısı uygulanabilir. Kontrollü yükleme ve rehabilitasyon da ihmal edilmemelidir.

Doç. Dr. Aybars Kıvrak’ın konu ile alakalı medyadaki demeçleri

1. https://www.sokgazetesi.com.tr/ayak-bilegi-burkulmasinda-yapilmasi-gerekenler

Yazı içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır, tanı ve tedavi için mutlaka doktorunuza başvurunuz.

Diğer bilgilendirme yazıları için tıklayınız.

En son güncelleme 3 Kasım 2025 Doç.Dr.Aybars Kıvrak